Ұзақ мерзімді жоспарлар: Марат Кәрімов IMB Орталығы туралы
«Мұнай-газ машина жасау саласын дамытуға арналған халықаралық орталық» (IMB Орталығы / Орталық / Қауымдастық) жұмысының бүгінгі жай-күйін білу үшін біз IMB Орталығының бас директоры Марат Кәрімовпен сұхбаттастық. Біз онымен Орталық жұмысының басталуы, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері және алдағы жоспарлары туралы әңгімелестік. IMB Орталығы Қазақстан Республикасы Үкіметінің бастамасымен 2021 жылы құрылған. IMB Орталығының мүшелері ірі мұнай-газ операторлары Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг Б.В. (КПО), "Норт Каспиан Оперейтинг Компани Н.В." (НКОК), «Теңізшевройл» ЖШС (ТШО) (бұдан әрі – ірі Операторлар/ Операторлар) болып табылады.
IMB Орталығының негізгі мақсаты – талдау арқылы ірі Операторларды Қазақстан Республикасының машина жасау саласымен байланыстыра отырып, Қазақстанда мұнай-газ саласына арналған тауарлар өндірісін дамытуға жәрдемдесу, өндірушілерге мұнай-газ өнімдерін өндіруде және инвестиция тартуда олардың әлеуетін дамыту үшін техникалық қолдау көрсету.
Қазақстан Республикасының мұнай-газ машина жасау саласының қазіргі жағдайы қандай екенін айтып беріңізші.
Бүгінгі күні машина жасау кәсіпорындарының өнім шығару көлемі ЖІӨ-нің 3%-дан азын (2021 ж. 2,8%) құрайды, ал мұнай-газ машина жасаудың үлесі саланың тек 5%-ын немесе ЖІӨ-нің 0,1%-ын ғана құрайды. Бұл макроэкономикалық көрсеткіштер саланың үлкен әлеуеті, сабақтас салаларға мультипликативті әсері және стратегиялық маңыздылығы бар кезде экономика құрылымындағы төмен рөлін көрсетеді, өйткені бұл экспорттық әлеуеті бар негізгі салалардың бірі болып табылады.
Ел ішіндегі құндылықты дамыту – машина жасау саласының жергілікті әлеуетін дамыту маңызды рөл атқаратын күрделі міндет. Бүгінгі таңда отандық өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін дамытуды жалғастыру, олардың үш ірі мұнай-газ жобасының (Теңіз, Қарашығанақ, Қашаған) халықаралық стандарттарына сәйкес жаңа тауарларды өндірудегі әлеуетін арттыру орынды деп санаймыз, өйткені бұл негізгі жергілікті өндірушілердің экспорттық әлеуетін арттыру және сыртқы нарықтарға одан әрі шығу үшін негізгі драйвер болып табылады. Әлеуетті дамыту Операторлардың жергілікті өндірушілерге сенімін арттыруға оң әсерін тигізеді, инвесторлар мен түпнұсқалық жабдық өндірушілері (OEM өндірушілері) үшін ықтимал сенімді серіктестер қатарын құрады.
Біздің жергілікті өндірушілермен өзара іс-қимыл жасауымыз және олардың мүмкіндіктерін Операторлардың талаптары деңгейінде дамыту олардың ішкі және халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттырып, экспорттық әлеуетке жол ашады деп сенеміз.
Орталық бүгінде қандай бағыттар бойынша жұмыс істейді?
Біздің Орталық қызметінің негізгі бағыттары тауарларға болжамды қажеттіліктер туралы Операторлардың мәліметтерін шоғырландыру және талдау, ішкі нарықтың әлеуетін талдау, адвокация сұрақтарында отандық мұнай-газ өнімдерін өндірушілерді қолдау көрсету, мұнай-газ саласына инвесторларды тарту және халықаралық компаниялар мен OEM өндірушілерінің технологиясын тасымалдау.
Қажеттіліктер бойынша деректерді талдау бағытында қандай жұмыстар атқарылып жатқанын толығырақ айтып беріңізші ?
Қажеттіліктер бойынша деректерді талдауға келетін болсақ, 2021 жылы Орталық ауқымды жұмыстарды жүргізіп, келесі 10 жылға үш тауар тобы бойынша, атап айтқанда: клапандар, электр жабдықтары мен бақылау-өлшеу құралдары мен автоматика 35 мыңнан астам тауар позициясын өңдеді және 19 тауар түрін анықтады, олар, болжамдар бойынша, үш Оператор арасында жоғары сұранысқа ие болады.
Ағымдағы жылы Орталық Операторлардың қажеттіліктері туралы мәліметтерді алды және жаңа өнім топтары бойынша нарықты талдауды бастады: сорғылар мен тығыздағыштар, құбыр өнімдері, технологиялық сүзгілер, жылыту, желдету және ауаны баптау (ЖЖАБ) жүйелері. Біз осы санаттар бойынша 55 000-нан астам тауар позицияларын алдық және алдағы жылдарға жоғары сұранысқа ие өнім түрлерін анықтау үшін талдауды аяқтау үстіндеміз.
Тұтастай алғанда, осы бағыттағы жұмыстың нәтижесі басым тауарлар тізбесі болады, оның негізінде әлеуетін дамыту бойынша одан әрі жұмыс жүргізу үшін әлеуетті өндірушілер анықталады.
Ал ішкі нарықты талдау бағытында не айта аласыз?
Өндірушілер Орталықтың әлеуетті дамыту бастамаларына қатысуға қызығушылық танытуда. Көп жағдайда өндірушілерді өндірісті игеру тұрғысынан практикалық қадамдар, атап айтқанда талап етілетін халықаралық стандарттар мен сертификаттар мәселесі қызықтырады.
Біздің құрылтай құжаттарымызға сәйкес, IMB Орталығы барлық қолжетімді көздерден мұнай-газ машина жасаудың барлық әлеуетті өндірушілерін тартуды қамтамасыз етеді.
Осылайша, бүгінгі күні Орталық клапандар, электр жабдықтары және бақылау-өлшеу аспаптары мен автоматика өндірушілерінің ішкі нарығына талдау жүргізді. Әртүрлі көздерден алынған деректер және оларды кейіннен тексеру негізінде 90-нан астам әлеуетті өндірушілердің кеңейтілген тізімі қалыптастырылды, оның ішінде Орталық біздің бастамаларымызға қызығушылық танытқан 72 кәсіпорынды аралады. Нәтижесінде 20-дан астам әлеуетті өндіруші анықталды, олар үшін қуаттылықты дамыту және кедергілерді жою бойынша одан әрі жұмыс ұсынылды. Барлық мүдделі кәсіпорындарға бұрын нарықта қолжетімді болмаған басым тауарлардың сандық және техникалық сипаттамалары беріледі.
Жаңа төрт тауар тобы бойынша да ұқсас жұмыстар жүргізілуде. Этикалық сенімділікке тексеруді және қызығушылық білдіруді алуды қамтитын бұдан әрі талдауды жүргізу мақсатында кеңейтілген тізімнен өндірушілерге алдын ала біліктілік сауалнамасы жіберілді. Нәтижелері бойынша анықталған басым тауарларды шығаруға қабілетті әлеуетті өндірушілердің тізімі анықталады. Бүгінгі күні олардың өндірістік мүмкіндіктерін алдын ала бағалау және қуатты дамыту бойынша келесі кезеңге одан әрі іріктеу бойынша көшпелі іс-шаралар өткізілді.
Қандай адвокация мәселелері анықталды және нақты нәтижелер бар ма?
Орталық мұнай-газ саласындағы ірі жобаларға тауар жеткізуде жергілікті өндірушілерге бөгет келтіретін кедергілерді анықтау бойынша жұмыс жүргізді. Біріншіден, Қазақстандағы ең ірі мұнай кен орындары күрделі болып табылады – құрамында күкіртсутектің жоғары мөлшері мен жоғары температура жағдайында түзілетін жоғары қысымды коллекторлар бар ірі қабаттарды игеру үшін айтарлықтай тәжірибе мен қажетті жабдықты қажет етеді. Мүдделі тараптар жұмыс күші мен қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету, тиімді басқару және операциялық сенімділік тұрғысынан мұнай өндірушілерге үлкен үміт артады. Осындай қиын мұнай кен орындарына өнімді жеткізу үшін жергілікті өндірушілер жоғары шығындар мен талаптарды талап ететін халықаралық сертификаттар мен стандарттарды (мысалы, ASME, API, IEC, ATEx және т.б.) алуы керек. Келесі кезекте жергілікті тауар өндірушілердің салық мәселелері; қолданыстағы сапа менеджменті жүйелеріне, ЕҚ, ҚТ мен ҚОҚ талаптарын ұстануға және сапаны бағалауды орындауға жеткіліксіз сәйкестік. Білікті кадрлардың, нақтырақ айтқанда инженерлік-техникалық қызметкерлер мен салалық мамандардың жетіспеушілігі көптеген мүмкіндіктерді жүзеге асыруға кедергі келтіреді.
Жергілікті әлеуетті кешенді іске асыру үшін өз құзыреті мен мүмкіндіктері шегінде, сондай-ақ салаға бөгет келтіретін кедергілерді талдау нәтижелері бойынша Орталық келесі мәселелерді қамтитын шаралар жоспарын әзірледі: халықаралық стандарттарға сәйкестікте және сертификаттар алуда отандық тауар өндірушілерді қолдау; жергілікті нарықпен кеңірек ақпарат алмасу; импортталатын тауарларға қатысты жергілікті өндірушілерді ҚҚС төлеуден босату туралы түсініктеме; мұнай-газ өнімдерін өндіруді жергіліктендіру үшін арнайы экономикалық және индустриялық аймақтарды неғұрлым қолжетімді пайдалану. Сонымен қатар, шаралар аясында Орталық қолданыстағы мемлекеттік бағдарламалар мен қолдау құралдарының тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар береді.
Бүгінгі күнгі жағдай бойынша ҚҚС бойынша адвокация мәселелерінің бірін атап өтуге болады. Орталық Қазақстандық Шетелдік инвесторлар кеңесі қауымдастығымен (ҚШИКҚ) бірлесіп, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитетіне бірқатар хаттар мен түсіндірме кездесулер өткізуге бастамашылық етті. Осылайша, нөлдік ставка бойынша ҚҚС қатысты Салық кодексінің (ҚР СК) нормаларының қолданылуы туралы жазбаша растау алынды. Осы түсініктемелер берілгенге дейін Қазақстан Республикасының Салық кодексінің нормаларын әртүрлі түсіндіру мен түсінуге байланысты НКОК және ТШО компанияларына өз өнімдерін жеткізетін қазақстандық өндірушілерде мұндай түсініктемелерді қолдану тәжірибесі болмағанын және жоғарыда сипатталған нормаларды аймақтық деңгейде қолдануда белгілі бір қиындықтарға тап болғанын атап өткен жөн. Бұл ақпарат өндірушілерге тікелей және облыстар мен республикалық маңызы бар қалалардың әкімдіктері арқылы жеткізілді.
Тағы бір маңызды мәселе, жоғарыда аталған сертификаттардың құны белгілі бір өндірушінің өндірістік қуатының дайындығына, сондай-ақ сәйкес сертификатталуы керек өнімнің ерекшеліктеріне байланысты 120 миллион теңгеге немесе 250 мың АҚШ долларына дейін жетуі мүмкін. Халықаралық сертификаттар бойынша шығындарға сертификаттау жөніндегі органға төлемдермен байланысты негізгі шығындар да, енгізу бойынша консультациялар, өндірілген өнімді сынау, қызметкерлерді оқыту сияқты жанама шығындар, сонымен қатар кәсіпорынның аудитіне байланысты шығындар да кіреді.
Осы мәселені шешу үшін Орталық Қазақстан Республикасының Үкіметіне жергілікті тауар өндірушілердің халықаралық сертификаттар бойынша шығындарының басым бөлігін өтеу шегін арттыру туралы ұсыныс енгізуге бастамашы болды. Қазіргі уақытта ҚР ИИДМ-мен және осы бағдарламаның операторы QazIndustry компаниясымен ағымдағы бағдарламаға өзгерістер енгізу бойынша жұмыстар жүргізілуде және ол 2023 жылға арналған республикалық бюджетті қарау аясында талқыланатын болады.
Орталықтың мақсаты мұнай-газ жабдықтары өндірісін дамытуда жергілікті өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға қаржылық емес қолдау көрсету екенін тағы да атап өткім келеді.
Инвестицияларды тарту және технологиялар трансферті бойынша жұмыстардың жағдайы қандай?
Орталық халықаралық компаниялар мен OEM өндірушілерінің кеңейтілген тізімін жасады, жергіліктендіру бойынша олардың жоспарларын зерттеуде және тиісті қолдау шаралары бойынша кеңес беруде.
Осылайша, 2021 жылы Орталық 4 халықаралық және отандық инвесторлармен өзара түсіністік туралы меморандумдарға қол қойды. Honeywell (АҚШ) жергілікті серіктестерімен бірлесе отырып, биыл жарылыстан қорғалған температура түрлендіргіштері мен басқару шкафтарының өндірісін іске қосты, сонымен қатар газ детекторларының өндірісін іске қосу жоспарлануда. PetrolValves (Италия) жергілікті серіктеспен бірлесе отырып бекіту арматурасының (клапандардың) өндірісін ашты. Sigma Solutions (Қазақстан) жарылыстан қорғалған электр тарату қораптарын шығаруды іске қосты.
Сондай-ақ, 2022 жылдың басынан бері әртүрлі шетелдік компаниялармен және OEM өндірушілерімен 11 жаңа меморандумға қол қойылды. Басқа шетелдік өндірушілермен өндірісті жергіліктендіру мүмкіндіктері талқылануда.
Операторлар мен өндірушілер арасындағы қарым-қатынасты табысты ету үшін қандай шаралар қабылдау қажет?
Жергілікті өндірушілердің ірі Операторлар нарығына табысты қатысуы мен бәсекелестігін қамтамасыз ету үшін даму бойынша негізгі күшті жүйелі негізде жүргізу қажет. Кедергілер мен даму күштерін барлық мүдделі тараптардың қатысуымен бірлесіп шешілуі қажет.
Өндірушілер халықаралық стандарттарға сәйкес келу үшін шоғырландырылған күш салуы; әлеует пен мүмкіндіктерді дамытуға белсенді және тұрақты бет алуы; мемлекеттік қолдау шараларын, даму бастамаларын белсенді пайдалануы; жұмысшылардың құзыреттілігі мен өнімділігін қамтамасыз етуі, кадрлардың ағымдылығын, оның ішінде жұмысшыны дамыту және сақтау бағдарламалары арқылы азайтуы керек.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, отандық өндірушілерді тікелей қолдау шаралары дамыған елдердің көпшілігінде де өзекті мәселе болып қала береді. Қазақстанда экономиканы, сондай-ақ машина жасау саласын қолдаудың әртүрлі мемлекеттік және жеке қаржы құралдары бар, бірақ олардың көлемі мен ауқымы саланың әлеуетін жан-жақты іске асыруға мүмкіндік бермейді. Осыған байланысты, жергілікті тауар өндірушілерді олардың әлеуетін дамытуға қолдау көрсетудің өзекті қажеттілігі туындайды, өйткені бұл саланы, ішкі құндылықты және экспорттық әлеуетті кешенді дамытудың бастапқы нүктесі болады.
Осы жылдың мамыр айында IMB Орталығы форум ұйымдастырғанын білеміз. Осы оқиға туралы аздап айтып берсеңіз?
Иә, форум 13 мамырда елордада ҚР Энергетика министрлігі мен Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің қолдауымен, сондай-ақ ірі Операторлардың қатысуымен өтті. Форум мұнай-газ машина жасау саласын дамытуға арналды.
Бұл біз ұйымдастырған алғашқы форум және басты мақсат – Орталықтың атқарып жатқан жұмыстары туралы айту, мүдделі тұлғалар сұрақтарын қойып, құзырлы тұлғалардан жауап ала алатын алаң құру болды. Осылайша, мемлекеттік органдардың өкілдері еліміздің өңдеу өнеркәсібінде жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы айтты, ал Операторлар атынан ірі тапсырыс берушілер жергілікті қамтуды дамыту бойынша, оның ішінде сатып алу қызметі шеңберінде қабылданған шаралар бойынша өз қызметінің нәтижелерімен бөлісті. Мұндай іс-шаралар сала қатысушылары, тапсырыс берушілер мен реттеушілер арасындағы тиімді өзара әрекеттесуге ықпал етеді деп сенеміз.
Қатысушылардан оң пікірлер алдық және мұндай шараларды тұрақты түрде өткізу маңызды деп есептейміз. Біз өз тарапымыздан енді осындай форумдарды жыл сайын өткізуді жоспарлап отырмыз.
